Kali xyanua: quy định mua bán, mức độ độc và trách nhiệm hình sự tại Việt Nam

Kali xyanua là một hóa chất có độc tính cực mạnh, thường được nhắc đến cùng với các quy định quản lý nghiêm ngặt trong pháp luật Việt Nam. Bài viết này giúp bạn hiểu rõ kali xyanua thuộc diện quản lý nào, hành vi mua bán có vi phạm hay không, độc tính cụ thể ra sao và chế tài hình sự đối với việc sử dụng chất này để giết người. Thông tin được trích dẫn từ các văn bản pháp luật hiện hành nhằm đảm bảo độ chính xác và hữu ích.

Kali xyanua mua ở đâu? Người bán kali xyanua có vi phạm pháp luật không?

Theo Điều 18 Nghị định 113/2017/NĐ-CP (hướng dẫn Luật Hóa chất), hóa chất cấm được ban hành tại Phụ lục III và chỉ trong trường hợp đặc biệt (nghiên cứu khoa học, quốc phòng, an ninh, phòng chống dịch bệnh) mới được phép sản xuất, nhập khẩu, sử dụng theo quy định pháp luật.

“Danh mục hóa chất cấm được ban hành tại Phụ lục III kèm theo Nghị định này. Trong trường hợp đặc biệt… việc sản xuất, nhập khẩu, sử dụng hóa chất cấm thực hiện theo quy định tại Điều 19 của Luật hóa chất và quy định của Chính phủ.”

Nghị định 113/2017/NĐ-CP

Đối chiếu Phụ lục III của Nghị định 113/2017/NĐ-CP, kali xyanua không nằm trong danh mục hóa chất cấm kinh doanh tại Việt Nam. Tuy nhiên, cần lưu ý: các chất xyanua thuộc nhóm hóa chất bị hạn chế trong lĩnh vực công nghiệp theo Phụ lục II Nghị định 113/2017/NĐ-CP (đã được sửa đổi bởi khoản 3 Điều 2 Nghị định 82/2022/NĐ-CP). Do đó, việc sản xuất, kinh doanh, lưu thông và sử dụng xyanua (bao gồm kali xyanua) phải tuân thủ chặt chẽ Luật Hóa chất 2007, Nghị định 113/2017/NĐ-CP và các quy định liên quan về điều kiện kinh doanh, an toàn hóa chất, quản lý rủi ro, ghi nhãn, hồ sơ an toàn hóa chất.

Bao gói hóa chất kali xyanua với cảnh báo độc tính theo tiêu chuẩn an toàn

Kali xyanua mua ở đâu? Hành vi đầu độc bằng xyanua của cá nhân có thể nhận mức án tử hình? (Hình từ Internet)

Tóm lại: kali xyanua không bị cấm tuyệt đối nhưng chịu quản lý nghiêm ngặt. Chỉ tổ chức, cá nhân đáp ứng đầy đủ điều kiện pháp luật mới được phép sản xuất, kinh doanh, sử dụng; mọi hoạt động tự ý mua bán, lưu trữ, sử dụng không bảo đảm an toàn đều có nguy cơ vi phạm pháp luật và gây tác hại nghiêm trọng cho sức khỏe cộng đồng.

Kali xyanua độc như thế nào?

Theo Quy trình công nghệ tiêu hủy hoặc tái sử dụng xyanua ban hành kèm Quyết định 1971/1999/QĐ-BKHCNMT, axit xyanhydric (HCN) và các muối xyanua tan (như kali xyanua – KCN) là những chất độc cực mạnh; chỉ khoảng 50 mg có thể gây tử vong cho một người.

• HCN tác động lên quá trình hô hấp tế bào, làm tê liệt các men sắt của oxy hóa cytochrome, gây thiếu oxy mô; máu tĩnh mạch có màu đỏ thẫm với triệu chứng ngạt.
• Qua đường hô hấp: liều khoảng 0,3 mg/kg trọng lượng cơ thể có thể gây chết nhanh; nồng độ 0,12–0,15 mg/l trong không khí có thể gây tử vong trong 30–60 phút.
• Qua đường tiêu hóa: liều gây tử vong khoảng 1 mg/kg đối với muối KCN, NaCN.
• HCN có thể thấm qua vết thương ngoài da gây ngộ độc; nồng độ cho phép tiếp xúc nhiều lần trong không khí là 10 ml/m³ hoặc 11 mg/m³ không khí ở 200.

Dù độc tính cực kỳ nguy hiểm, các muối xyanua vẫn có vai trò trong một số ngành công nghiệp:

• Mạ vàng, bạc, đồng và các kim loại khác.
• Khai thác vàng bằng phương pháp xyanua hóa.
• Sản xuất pigment màu dùng trong sơn, bột vẽ, dệt nhuộm.
• Sản xuất thuốc trừ sâu (ví dụ xyanit canxi) để diệt rệp, côn trùng.

Trong y dược, HCN từng được sử dụng ở dạng muối (như Hg(CN)₂) hoặc ở thể kết hợp (như nước anh đào với tỷ lệ 1% HCN). Tuy nhiên, vì nguy cơ gây độc, việc quản lý, bảo quản, vận hành và xử lý xyanua phải tuân thủ nghiêm ngặt quy định pháp luật; mọi sơ suất có thể dẫn tới ngộ độc cấp tính, ô nhiễm môi trường đất và nước, hủy diệt sinh vật, đặc biệt tại khu vực khai thác vàng trái phép hoặc cơ sở mạ thủ công.

Cá nhân sử dụng kali xyanua để giết người thì có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự ra sao?

Theo Điều 123 Bộ luật Hình sự 2015, hành vi giết người bằng bất kỳ phương pháp nào (bao gồm đầu độc bằng kali xyanua) có thể bị phạt tù từ 12 đến 20 năm, tù chung thân hoặc tử hình nếu thuộc các trường hợp tăng nặng như:

• Giết từ 2 người trở lên; giết người dưới 16 tuổi; giết phụ nữ biết là có thai.
• Giết người đang thi hành công vụ hoặc vì lý do công vụ; giết ông, bà, cha, mẹ, thầy cô, người nuôi dưỡng.
• Thực hiện để che giấu/đạt mục đích phạm tội khác; để lấy bộ phận cơ thể nạn nhân; thực hiện một cách man rợ; lợi dụng nghề nghiệp; bằng phương pháp có khả năng làm chết nhiều người; thuê giết người hoặc giết người thuê; có tính chất côn đồ; có tổ chức; tái phạm nguy hiểm; vì động cơ đê hèn.

Nếu không thuộc các trường hợp tăng nặng nêu trên, hình phạt là 7–15 năm tù. Người chuẩn bị phạm tội có thể bị phạt tù 1–5 năm. Ngoài ra, tòa án có thể áp dụng hình phạt bổ sung: cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định 1–5 năm, quản chế hoặc cấm cư trú 1–5 năm.

Kết luận

Kali xyanua là hóa chất có độc tính cực mạnh và thuộc nhóm xyanua chịu quản lý chặt chẽ theo Luật Hóa chất và Nghị định 113/2017/NĐ-CP (đã được sửa đổi, bổ sung). Dù không nằm trong danh mục cấm tuyệt đối, mọi hoạt động liên quan đến sản xuất, kinh doanh, sử dụng phải đúng điều kiện pháp lý và tiêu chuẩn an toàn. Hành vi dùng kali xyanua để giết người là tội phạm đặc biệt nghiêm trọng, có thể chịu mức án cao nhất là tử hình. Vì sự an toàn cộng đồng và tuân thủ pháp luật, tuyệt đối không tự ý tiếp cận, lưu giữ, sử dụng xyanua ngoài phạm vi cho phép.